Γ.Θεοτοκάς-Τετράδια ημερολογίου 1939-1953

Ήθελα αρκετό καιρό να πιάσω αυτό το βιβλίο.
Η άποψη μου ήταν και είναι ό,τι η λεγόμενη "γενιά του '30" έχει εξαιρετικούς ποιητές αλλά μετριότατους πεζογράφους,μεταξύ αυτών και ο Θεοτοκάς.
Όπως λέει ο ίδιος σ' αυτά τα ημερολόγια,είναι αυτός που συνειδητά καθιερώνει το 1937 τον όρο  "γενιά του '30" γιατί νομίζει πως πρέπει να υπάρχει ένας "μύθος" και αυτό θα πετύχει αν δημιουργηθεί και εισαχθεί από το Παρίσι,γι'αυτό τον χρησιμοποιεί πρώτη φορά σε άρθρο του σε Γαλλική λογοτεχνική επιθεώρηση. Και τα κατάφερε.
Πρέπει να του αναγνωρίσουμε όμως,ότι με με τα δοκίμια του σε εποχές τέλματος, θέτει προβληματισμούς και προτείνει κατευθύνσεις που λειτουργούν καταλυτικά,όχι μόνο το '30. Πρώτος σε διάλεξη του στην αρχή της κατοχής επαναφέρει και προτείνει τον Μακρυγιάννη.

Ο Θεοτοκάς είναι αστός και η οπτική του αστική.Είναι όμως νηφάλιος και απεχθάνεται το φανατισμό. Πολιτικά τοποθετείται στο "κέντρο",εχθρεύεται τη Βασιλεία,και βλέπει με συμπάθεια ως ανάγκη της μεταπολεμικής ρημαγμένης Ευρώπης,έναν δημοκρατικό σοσιαλισμό (ότι κι αν σημαίνει αυτό για την εποχή)

Τα ημερολόγια του αφορούν μια κρισιμότατη εποχή 1939-1953.Μου είναι δύσκολο να τα συγκρίνω με άλλα π.χ. του Σεφέρη.
Μερικές πληροφορίες και παρατηρήσεις λοιπόν.

• Το βιβλίο έχει ενδιαφέρον σαν μαρτυρία από ταξική και λογοτεχνική θέση και οπτική (αστική), συγκριτικά με άλλες μαρτυρίες,για τις σημαντικές δεκαετίες του'30 και '40.Η επικαιρότητα αυτού δεν είναι καθόλου αμελητέα αφού το παράλληλο ζούμε σήμερα με το λαό να εξαθλιώνεται και η κυρίαρχη εθελόδουλη σε ξένους τάξη να διαφυλάσσει με κάθε μέσο τα αυθαίρετα προνόμια και το κρατικοδίαιτο χαρακτήρα της.

• Υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες και κρίσεις για διάφορες λογοτεχνικές μορφές όπως Παλαμάς, Καζαντζάκης, Σικελιανός, Βάρναλης, Ρίτσος, Ελύτης, Εμπειρίκος, Εγγονόπουλος, κ.α

• Επίσης για πολιτικούς που η κριτική ικανότητα του Θεοτοκά είναι σχεδόν προφητική για την πορεία τους π.χ.Τσιριμώκος,Σβώλος,Κανελλόπουλος,Τσάτσος,κ.α.

• Όμως υπάρχει μια κραυγαλέα ασυμμετρία που αποτελεί και το μεγάλο μειονέκτημα αυτών των ημερολογίων.Αναφέρονται ιστορικά μέχρι τα Δεκεμβριανά του '44.Ανύπαρκτο έστω και σαν χρονική καταγραφή οτιδήποτε ιστορικό-πολιτικό ακολούθησε.Ο Εμφύλιος,οι εκτελέσεις έως το '53,κλπ.είναι σαν να μην έγιναν.Βάσιμα μπορούμε να υποθέσουμε ό,τι αυτό συμβαίνει όχι από αδιαφορία,αλλά μάλλον από αμηχανία,φόβο,και προφύλαξη από ένα αδυσώπητο πια καθεστώς στη χώρα, σε μια εποχή επικίνδυνη.

Αποσπάσματα

-αν και το κράτος διαλύθηκε,η ελληνική κοινωνία βρέθηκε ενωμένη από όσο ποτέ άλλοτε...

-δε λέει τίποτα,μα το λέει τόσο ωραία...(μια κυρία για τον Τσάτσο)

-..το Γερμανικό Ράιχ,τόσο πολύ δυναμικό,που δεν μπορεί να πάει πουθενά αλλού παρά σε μια τεράστια καταστροφή (1939)

-Στον Andre Gide έκανε εντύπωση το ρητό του Θουκυδίδη "ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος" που είναι χαραγμένο στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.Τον ευχαριστεί και σχολίασε "αυτή η πνευματική οικουμενικότητα που εκδηλώνεται σε πατριωτική περίσταση"

-Στις γυναίκες οι ιδέες έχουν μια ερωτική βάση.Επειδή αγαπούν έναν άντρα,αγαπούν και τις ιδέες του...

-Ούτε και η σημερινή συνεννόηση τους θα τους εμποδίσει αύριο να αλλάξουν κατεύθυνση αν αυτό τους συμφέρει.Όλες οι προδοσίες είναι πιθανές...

-Δουλεύουμε για ένα μέλλον που δεν θα ενδιαφέρεται καθόλου για μας...

-Η αδιαφορία,σε τέτοιες ώρες μου φαίνεται σαν μια κατάσταση κτηνώδης,η ουδετερότητα σαν αναντρία...

-Το ιδανικό για έναν άνθρωπο της συνομοταξίας μου θα ήταν να μην ανήκει σε κανένα περιβάλλον,να ταξιδεύει,και να μπορεί να απομονωθεί....

-Μια στρατιωτική μονάδα που φεύγει για το μέτωπο.Τραγουδούν,γελούν παίζουν φάπες,κάνουν σα παιδιά που ξεκινούν για μια ευχάριστη εκδρομή...Πηγαίνω σπίτι,προσπαθώ να διαβάσω Σολωμό ενώ αντηχεί συναγερμός...

-Αισθάνομαι ότι συντελείται τις μέρες αυτές η οριστική ενότητα των παλαιοελλαδιτών,των νεοελλαδιτών και των προσφύγων γιατί αυτοί οι πληθυσμοί αποκτούν πια ένα κοινό μεγάλο παρελθόν,μια παράδοση ενιαία.Την παράδοση του πολέμου...

-Θυμάμαι τον Douglas Bisset απ' τη Σκωτία που είχε περιηγηθεί για πολύ την Ευρώπη και συνήθιζε να μου λέει "Δεν υπάρχει πουθενά λαός τόσο χαριτωμένος όσο αυτός εδώ"....είναι ένας λαός καθαρά αντι-μιλιταριστικός, αντιπαθεί τους κανονισμούς και τους τύπους,τους περιορισμούς της ατομικής ελευθερίας,δέχεται την πειθαρχία με δυσαρέσκεια...

-..έφτασα στο σημείο να θεωρούμαι δεξιός από τους αριστερούς και αριστερός από τους δεξιούς.....

-Εύχομαι ολόψυχα να μη ξαναπατήσει ποτέ στη Ελλάδα η μοιραία αυτή Βασιλική Δυναστεία των εθνικών συμφορών....με τη πατρογονική και αθεράπευτη βλακεία της και τη προσήλωση της μόνο στα υλικά της συμφέροντα....

-Αγάπη για τους Γερμανούς δεν υπήρχε ποτέ στην Ελλάδα,μπορεί ένας θολός θαυμασμός από μακριά για τη συστηματικότητα τους...

-Επίσκεψη του Σ.Μ.ολόψυχα δοσμένου στην υπόθεση του Κ.Κ.Ε., όπου συναντιούνται άνθρωποι από τους πιο δόλιους και τους πιο αγνούς...

-Ο Βλαχογιάννης λέει ότι όταν έβγαλε τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη η κυκλοφορία τους ήταν ασήμαντη.Αργότερα που είχε οικονομικές στενοχώριες αναγκάστηκε να πουλήσει τα τυπωμένα βιβλία με την οκά,σαν χαρτί περιτυλίγματος... 

-...Πείνα....Οι περισσότεροι κάνουν πως δε βλέπουν.Με τι εκπληκτική ευκολία γίναμε αναίσθητοι.Σε ορισμένες στιγμές νιώθω τόση ντροπή,σα να ήμουνα εγώ υπεύθυνος για ότι συμβαίνει..

-..Τους δέρνει μια βαθύτατη ψυχολογική κρίση..Υπάρχει ο θεωρητικός κομμουνισμός μα υπάρχει κι ο πραγματικός Σταλινισμός...

-Φυλλομετρώ τον Gide.Τώρα βλέπω καθαρά τα όρια του.Όταν δω τα όρια ενός συγγραφέα, ο θαυμασμός μου σβήνει.

-Το Πολωνικό ζήτημα είναι το πιο σημαντικό ανάμεσα σε Αγγλία και Ρωσία....

-...μισούν τυφλά και θέλουν να καταστρέψουν κάθε είδος στοχασμού που δε ταιριάζει στα δικά τους καλούπια...

-η απλή αλληλεγγύη ανθρώπου προς άνθρωπο,προς τον εχθρό Ιταλό,που πέφτοντας,ξαφνικά ξαναγίνεται άνθρωπος.Χαίρομαι, γι' αυτό το σημειώνω.Είναι κάτι πολύτιμο.Φανερώνει πως η ηθική ζωή του λαού έχει ορισμένες γερές βάσεις,πως τα βαθύτερα ένστικτα του είναι καλά... 

-"Δέντρο χωρίς φύλλα" για τον άνθρωπο που του λείπει η γενναιοδωρία.Να θυμάμαι αυτή την έκφραση του βυζαντινού χρονικογράφου για το Νικηφόρο..

-Η δεξιά έχει λυσσιάξει.Κι είναι αληθινά ν' απορεί κανείς με τη τύφλωση αυτών των ανθρώπων που δέχονται με ελαφριά καρδιά το ενδεχόμενο εμφύλιου πολέμου..(28/11/1944)

-Οι Χίτες ταμπουρωμένοι,είχανε οικονομική υποστήριξη,άγνωστο πόθεν....

-Λίγοι νιώθουν αυτή τη στιγμή ότι ο Ελληνικός εμφύλιος δεν θα είναι άλλο τίποτα παρά μια κίνηση στο μεγάλο σκάκι της Ευρώπης ανάμεσα στη Ρωσία και τους Αγγλο-αμερικάνους...

-....Τα πήλινα αγγεία που πάνε και ανακατώνονται με τα σιδερένια στο ίδιο κασόνι και ταξιδεύουν μαζί τους...

-...Η υπογραφή μου μαζί με τους κομμουνιστές ενάντια των "μέτρων τάξεως".Η δεξιά μ' έχει ξεγράψει οριστικά,οι εφημερίδες της με διασύρουν όσο ποτέ άλλοτε...

-..Το πρόβλημα της σκηνογραφίας στο χώρο των αρχαίων θεάτρων μένει άλυτο.