Σφουγγαράδικες ιστορίες-Μαρτυρία Γιάννη Δ. Γεράκη

Η μόνη σχέση μου με τη Κάλυμνο είναι όταν κάνοντας τη θητεία σε άλλο νησί το πλοίο "έπιανε"  στο λιμάνι της.
Πριν λίγες μέρες τυχαία βρέθηκε μπροστά μου αυτό το βιβλίο.

Ανήκει σ' αυτή την σημαντική κατηγορία που πάντα με έλκει.Την μαρτυρία λαϊκού ανθρώπου για τον αγώνα επιβίωσης κάτω από δεινές συνθήκες.

Δεν είναι λογοτεχνία,είναι οι πικρές μνήμες του Γιάννη Δ.Γεράκη (1887-1971) που εκδόθηκαν το 1999 από την Ένωση Καλύμνιων Αττικής,28 χρόνια μετά το θάνατο του.
Ο ίδιος συνειδητά δηλώνει στα χειρόγραφα του ότι ο μόνος λόγος που γράφει είναι να σωθεί έγκυρη μαρτυρία για τον ιστορικό και μελετητή του μέλλοντος.
Εξιστορεί σύντομα όσα έζησε από το 1900 έως το 1920,και έχει ιδιαίτερη σημασία αυτό.
Αρχίζει με την αναγκαστική μετανάστευση του στη Ρωσία μαζί με δεκάδες άλλα παιδιά που στρατολογούσαν-μίσθωναν από τους γονείς τους ως εργάτες των βιοτεχνών τους συμπατριώτες τους Καλύμνιοι,εγκατεστημένοι εκεί.Παιδομάζωμα το λέει ο ίδιος.Η μαρτυρία του για την εκμετάλλευση τους και την άθλια ζωή αυτών των δωδεκάχρονων παιδιών στη μακρινή ξενιτιά είναι σημαντική.
Επιστρέφει το 1902 στο νησί του πριν λήξει η "σύμβαση" δουλείας στη Ρωσία,και ακολουθεί τον σφουγγαρά πατέρα του στο επικίνδυνο και ανώφελο επάγγελμα.

Οι σφουγγαράδες χωρίζονται σε δυο κατηγορίες.Τους "μηχανικούς" και τους "βουτηχτάδες".
Οι πρώτοι είναι με το σκάφανδρο οι δεύτεροι βουτάνε ολόγυμνοι με τη "σκανταλόπετρα"και την αναπνοή τους. Και τα δύο έχουν κινδύνους,αλλά διαφορετικούς.
Τα Δωδεκάνησα τότε ανήκουν στην Οθωμανική Τουρκία και για 3 χρόνια με νόμο απαγορεύεται το Σκάφανδρο.
Ο Γιάννης Γεράκης παίρνει τότε το βάπτισμα του βουτηχτή με την αιμορραγία στη πρώτη του βουτιά.Περιγράφει το τσούρμο,τα πολύμηνα ταξίδια προς Κρήτη και Μπαρμπαριά/Τυνησία.
Συγκλονιστικά περιγράφει το θάνατο βουτηχτή από επίθεση καρχαρία.Το ταξίδι της επιστροφής με την αγωνία του καιρού και το φόβο ναυαγίου.
Υπάρχει η συντροφικότητα αλλά και οι έριδες.Η εκμετάλλευση,η ορφάνια και η πείνα.Μα και η πίστη και η αλληλεγγύη.
Έπειτα από τρία χρόνια ξανάφυγε για τη Ρωσία όπου και έζησε την επανάσταση.Και εδώ έχουμε την μαρτυρία του.Το 1920 κατάφερε να διαφύγει και να εγκατασταθεί στην Αθήνα.
Τη πατρίδα του Κάλυμνο, Ιταλοκρατούμενη πλέον μέχρι το 1948 μπόρεσε να την επισκέπτεται από το 1950 και μετά.

Το βιβλίο περιέχει πολλές ενδιαφέρουσες παλιές φωτογραφίες και έγγραφα κυρίως από το αρχείο Α.Σ.Μαϊλη.

• "Βάστα παλληκαρά" ακούστηκε απ' όλους.Έτσι πάντα φωνάζουν σ' όποιον βγαίνει επάνω.

• ...Την άλλη μέρα δε δουλέψαμε,είναι η πρώτη αργία.Γιατί οι βουτηχτάδες τιμούσανε πολύ όλες τις γιορτές.Αντιθέτως με τα σκάφαντρα που δε ξέρανε ποτέ αργία...

• Ο μακαρίτης ο Μανώλης το Βολάρι καθώς ευρισκόταν στον πάτο και κοίταζε για σφουγγάρι σκυφτός με την πέτρα στην αριστερή μασχάλη,του επετέθη το θηρίο από πάνω και δεξιά.Πρωτοφανές ήτο αυτό....τα σκυλόψαρα αυτά οι Καρχαρίες δεν τους είναι εύκολο να αρπάξουν το θύμα τους όταν βρίσκεται στον πυθμένα.Τον αρπάζουν είτε στα πάνω,είτε στα κάτω,όταν το θύμα αιωρείται.

• ...κι εμείς βάζαμε κλήρους,ποιος θα κάμη λειτουργία στην τάδε εκκλησία αν γλυτώσωμε και ποιος στην άλλη.Άλλοι τάζανε στους Αγίους...Μας φύλαξε ο Άγιος Νικόλας που τον είχαμε τιμονιέρη.....Αργότερα το φάγαμε το ρύζι,τι να κάμναμε,ας ήταν και δίχως λάδι.Το λάδι είχε σωθεί,γεμίσαμε μόνο το λυχνάρι του φαναριού που ήτανε και το καντήλι για την εικόνα....Έδωκε ο καπετάνιος το τάξιμο στο θαυματουργό Άγιο...έδωσα κι εγώ το άδειο βαρέλι του νερού,τίποτε άλλο δεν είχα να δώσω.

• ..λες κι ήταν καταραμένο το χρήμα της μηχανής.Μα πράγματι ήταν καταραμένο γιατί έβγαινε με το αίμα τόσων θυμάτων και με το δάκρυ των γονέων,των χηρών και των ορφανών.

• Ξεπερνούσαν το όριο και στο βάθος και στη διάρκεια παραμονής του δύτη στο βυθό."Γιά σφουγγάρι,γιά τομάρι" ήταν το σύνθημα.

• ...μόνο οι γυναίκες της κάθε γειτονιάς που είχε τα θύματα και γνώριζαν καλά τη φτώχεια της πληγείσης οικογένειας,έβγαιναν τη νύχτα,ομάδες από δυό-τρείς γυναίκες,και χτυπούσαν τις πόρτες και με κάθε μυστικότητα επαιτούσαν το κομμάτι το ψωμί"για μια φτωχήν οικογένεια"χωρίς να αναφέρουν όνομα..

Σημ.-υπενθυμίζουμε την ταινία "Σφουγγαράδες" του Μάνου Ζαχαρία.Υπάρχει κάτω δεξιά στη ταινιοθήκη.